کاتوزیان،پدری که شالوده نظام حقوقی و قضایی ایران را پی ریزی کرد

کاتوزیان؛ پدری که شالوده نظام حقوقی و قضایی ایران را با دستان خود پی‌ریزی کرد، غروب نکرده است، میراث ماندگار وی که مجموعه‌ای از آثار ارزشمند حقوقی است، این استاد بزرگ را برای همیشه زنده نگاه خواهد داشت.

 دکتر ناصر کاتوزیان پدر علم حقوق ایران در روز سه‌شنبه یازدهم شهریور ماه درگذشت، وی اولین دانشجوى ایرانى بود که موفق به اخذ مدرک دکتراى حقوق در ایران و دانشگاه تهران شد.

 «روح الله خلجی» یکی از اعضای جامعه حقوقدانان طی ارسال یادداشتی به باشگاه خبرنگاران، به تشریح مبانی اندیشه‌ها و رویکردهای دکتر ناصر کاتوزیان پرداخت، که متن این یادداشت به شرح زیر است:

 نمی‌توان به درستی و آنطور که باید، درباره پدری صحبت کرد که شالوده نظام حقوقی و قضائی ایران را با دستان خود پی‌ریزی کرده است.

 دکتر ناصر کاتوزیان که در این ایام حقوقی‌های ایران در غم سوگ او سر در گریبان خویش نموده‌اند، فقط یک حقوقدان یا نظریه‌پرداز نیست بلکه رکن اساسی سیستم حقوقی و قضائی کشورمان به شمار می‌رود.

نوآوری‌ها و خدمات کاتوزیان به مبانی اندیشه‌های وی باز می‌گردد. او در آثار خود سعی بر آن داشت تا پیوندی منطقی میان فقه اهل سنت و فقه امامیه ایجاد کند. وی حاصل این ارتباط را برای ایجاد تعادل و حل مسائل جدید حقوقی لازم می‌دانست. به جرأت می‌توان گفت به آن اندازه که کاتوزیان فقه اهل سنت را واکاوی کرد، هیچ حقوقدان شیعی فقه عامه را بررسی نکرده است.

ویژگی مهم این استاد بزرگ، دیدگاه جامع حقوقی وی بود. مطالعات حقوقی را طیف وسیعی از اندیشه‌های ژرف می‌دانست که از دیدگاه فق‌ها آغاز می‌شد و نظریات حقوقدانان غربی را نیز فرا می‌گرفت. این طیف مطالعاتی از گستره وسیعی برخوردار بود و از طرفی عمق قابل توجهی داشت. تحلیل آراء و فتاوای دو فقیه معاصر امام خمینی (ره) و حاج شیخ حسینعلی منتظری و نقد نظریات حقوقدان و فقیه نامی ایران دکتر سید حسن امامی، در نوشته‌های کاتوزیان حکایت از جامعیت پژوهش‌های وی دارد.

اما مطالعات فقهی وی به اینجا ختم نمی‌شود، کاتوزیان نقش یک معمار و پایه‌گذار را ایفاء می‌کرد به همین دلیل باید مبانی جدیدی را بر می‌گزید. این مبانی و رویکرد‌ها حاصل جستارهای نوین وی پیرامون فقه اهل سنت بود که در نقد و تحلیل آثار دکتر امامی و سایر فقهای شیعی، او را یاری رساند.
 
سبک نگارش وی، تحلیلی – استدلالی و در عین حال جنبه آموزشی داشت و فقه و حقوق را بگونه‌ای با یکدیگر آمیخت که ساختار تحلیلی فقه با جنبه آموزشی حقوق کاملا سازگار و همخوان باشد. به همین دلیل آثار کاتوزیان توانست به عنوان کتاب‌های درسی حقوق مورد استقبال عموم قرار گیرد.

آثار کاتوزیان، وی را صرفا یک ایده‌پرداز معرفی نمی‌کند؛ چراکه توجه یکسان به قانون و دکترین حقوقی و از طرفی حاشیه نویسی بر قوانین به روش نقد و تحلیل، باعث شده تا کاتوزیان صاحب سبک و شیوه معرفی شود. او در مقام حاشیه‌نویسی قانون، هم مبنای خود و هم مبنای قانونگذار را اختیار می‌کرد. این مسأله به معنای تقابل کاتوزیان و قانونگذار نیست بلکه این مفهوم را می‌رساند که یک حاشیه نویس بزرگ باید صاحب مبنا، شیوه و مسلک خاص خود باشد و صرفا قانون را معیار تحلیل قرار ندهد.
 
کاتوزیان غروب نکرده است. میراث ماندگار وی که مجموعه‌ای از آثار ارزشمند حقوقی است این استاد بزرگ را برای همیشه زنده نگاه خواهد داشت.