حقوق کودکان در نبود یکی از والدین

بعد از انکه یکی از والدین  از هم جدا شوند یا یکی از آنها جان خود را از دست بدهد بحث حضانت به میان آید.  بعد از این وقایع تلخ است که بحث کودک مال چه کسی است؟، مطرح می‌شود و در این میان قانون است که معلوم می‌کند تکلیف نگهداری کودک در این مرحله جدید با کیست.

همانطور که گفتیم برابر قانون وظیفه نگهداری کردن از کودک با پدر و مادر است و در صورت مرگ مادر یا جدایی آنها از یکدیگر است که باید تکلیف این حق نیز معلوم شود. در قدم اول به بررسی حضانت کودک بعد از جدایی پدر و مادر می‌پردازیم و سپس در صورت  مرگ یکی از آنها به شما می‌گوییم تکلیف نگهداری فرزند را چه کسی برعهده دارد.

  وقتی هر دو زنده هستند

در مواردی که طلاق رخ می‌دهد یعنی زمانی که پدر و مادر زنده هستند و البته هر دو دوست دارند که فرزندشان را نزد خود نگه دارند این دادگاه است که باید تکلیف این دعوا را روشن کند. برابر قانون و در شرایط معمولی چه دختر و چه پسر تا هفت سالگی، حضانتشان با مادر است.

البته این مورد در قانون جدید حمایت از خانواده پیش‌بینی شده است و پیش از آن پسر تا دوسالگی و دختر تا 7 سالگی با مادر بود و این جدایی پسر و مادر در سن کم پسر لطمه روحی بزرگی به هر دو وارد می‌کرد به این ترتیب قانون‌گذار در این قاعده تغییری ایجاد کرد و اکنون تا هفت سالگی فرزند چه پسر باشد و چه دختر، نزد مادر زندگی می‌کند که این به نفع سلامت روحی کودک است.

  کودک بعد از هفت سالگی

پس از سن هفت سالگی هم باید معلوم شود که حالا کودک باید نزد چه کسی بماند و زندگی کند. در این مرحله و برابر قانون مادر باید کودک را به پدر تحویل دهد اما گاهی مشکلاتی در این زمینه ایجاد می‌شود این دادگاه است که باید تکلیف این مساله را نیز معلوم کند. در این میان ممکن است که بنا بر مصلحت کودک، وی را دوباره در اختیار مادرش قرار دهند، البته این تصمیم‌گیری‌ها برای کودک تا سن بلوغ است و بعد از این سن خود اوست که تعیین می‌کند دوست دارد نزد کدام یک بماند. قانون مدنی سن بلوغ را برای دختران 9 سال و برای پسران 15 سال در نظر گرفته است.

  کارهایی که نباید انجام داد

در این میان و کودک در کنار هر کسی که باشد، قانون برای طرف مقابل هم یکسری حق و حقوق را در نظر می‌گیرد که نگهدارنده کودک باید آنها را رعایت کند. یکی از آنها این است که کسی که حضانت طفل را برعهده دارد نمی‌تواند او را از محل و شهر مقرر برای ملاقات یا محل مورد توافق و یا از کشور خارج کرد. به هر حال کسی که حضانت کودک را ندارد قانون برای وی حق دیدار با کودک را در نظر گرفته است به این ترتیب کسی که حضانت را دارد نمی‌تواند او را آنقدر دور کند که طرف دیگر نتواند وی را ملاقات کند و البته اگر کسی که حضانت را ندارد موافقت کند کودک را از کشور خارج کنند، کسی که حضانت را دارد باید نزد دادگاه برای برگرداندن کودک وثیقه مناسب بگذارد.

  وقتی پای شخص سوم به میان می‌آید.

درست است که پدر و مادر دلسوزترین فرد نسبت به فرزند هستند، اما در جایی که زندگی در کنار هر دوی آنها خلاف مصلحت کودک و به ضرر وی تشخیص داده شود، حضانت به شخص ثالثی واگذار می‌شود زیرا در درتمام مراحل، دادگاه مصلحت کودک را در نظر می‌گیرد.

  خرج و مخارج با کیست؟

امروز دیگر همه می‌دانند که از پس هزینه‌های زندگی یک کودک برآمدن کار هرکسی نیست و یک زن به سختی می‌تواند این کار را انجام دهد به همین دلیل است که نفقه کودک در هر شکل برعهده پدر است، حتی زمانی که حضانت طفل به مادر سپرده می‌شود باز هم پدر باید هزینه‌های زندگی وی را تامین کند. در صورتی که پدر توان مالی این کار را نداشته باشد قانون این  وظیفه را بر عهده پدر بزرگ پدری گذاشته است البته اگر پدر پول داشته باشد و نفقه کودک خود را پرداخت نکند، به حبس از سه ماه و یک روز تا پنج ماه محکوم می‌شود.
البته گاهی پیش می‌آید که پدربزرگ هم از پس هزینه‌های کودک بر نمی‌آید، در این زمان است که مادر باید عهده‌دار مخارج زندگی کودک شود. اگر مادر هم نتوانست از پس مخارج زندگی طفل برآید پدر بزرگ مادری متحمل می‌شود. در این باره بد نیست این را نیز در نظر داشته باشید که نفقه طفل شامل هزینه خوراک، پوشاک، مسکن و هزینه‌های ضروری مانند هزینه درمان می‌شود.

  چه زمانی بچه را ببینیم

دوری از پدر و مادر برای فرزند به خصوص خردسال، بسیار دشوار است. این دلتنگی برای هرکدام از والدین که کودک در کنار آن‌ها نیست نیز ملال‌آور است. بنابراین هر کدام از پدر و مادر که حضانت طفل بر عهده او نیست باید بتواند فرزند خود را ملاقات کند. اگر پدر و مادر توانستند بر سر زمان و مکان و جزییات ملاقات با فرزند توافق کنند که چه بهتر.

 در غیر این‌صورت دادگاه جزییات ملاقات را تعیین می‌کند. اگر دادگاه تشخیص داد که توافقات پدر و مادر در مورد ملاقات با طفل خلاف مصلحت کودک است، می‌تواند بنابر مصلحت وی تصمیم مناسب بگیرد. حتی می‌تواند برای رعایت مصلحت کودک ناظر تعیین کند. همچنین قوه‌قضاییه موظف است شرایط مناسب را برای ملاقات فراهم کند.

 ملاقات طفل با پدر و مادر تا حدی مهم است که حتی فساد اخلاقی آن‌ها هم مانع از ملاقات نمی‌شود. دادگاه معمولا آخر هفته را برای ملاقات با طفل در نظر می‌گیرد. اگر این ملاقات‌ها برای کودک و سلامتی روانی او صدمه‌ای ایجاد کند، دادگاه می‌تواند ملاقات را تا ماهی یک روز نیز کاهش دهد.

  رسیدگی به چه ترتیب است؟

فکر نکنید می‌توانید از خود کودک برای تغییر نظر قاضی استفاده کنید زیرا اصلا او را در دادگاه راه نمی‌دهد و برای جلوگیری از آسیب بیشتر به اطفال، حضور کودکان زیر 15 سال در جلسات رسیدگی ممنوع است؛ مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد که در این صورت حضور آنها الزامی‌ است در غیر این صورت والدین نمی‌توانند کودک را وارد دادگاه کنند.

این را نیز به خاطر داشته باشید که برای رسیدگی به مسأله حضانت و ملاقات طفل، دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی دارد. تقدیم دادخواست در این مورد کافی است و نیازی به رعایت سایر تشریفات آیین دادرسی مدنی نیست.

 دادگاه خانواده که گواهی عدم سازش صادر می‌کند، باید برای حضانت کودک و میزان نفقه او که به عهده پدر است نیز تصمیم‌گیری کند.

  وقتی پدر فوت می‌کند

قانون‌گذار نگهداری و تربیت فرزند را حق و تکلیف پدر و مادر می‌داند و کسی نمی‌تواند فرزند را از پدر و مادر جدا کند مگر به حکم قانون. اما اگر پدر طفل فوت کند حضانت کودک را به مادر می‌دهند.

مگر اینکه به در خواست ولی قهری یا دادستان، دادگاه، زندگی در کنار مادر را بر خلاف مصلحت کودک تشخیص دهد که در این صورت مطابق مصلحت طفل تصمیم‌گیری خواهد شد.

اگر مادری خود بعد از مرگ شوهر از نگهداری کودک امتناع کند و نخواهد که بچه را نزد خودش نگه دارد دادگاه می‌تواند او را ملزم به نگهداری کند. بعد از مادر حق نگهداری کودک با پدر بزرگ‌اش یعنی پدر پدر کودک است.

 البته گاهی اتفاق می‌افتد که به دلایلی مانند ناتوانی مادر درمواظبت کردن از کودک یا انحطاط اخلاقی او دادگاه می‌تواند نگهداری از کودک، را بعد از پدربزرگ، یعنی پدر پدری کودک، به یکی از نزدیکان بسپارد البته این افراد باید برای این کار پیش قدم شوند. در غیر این صورت رئیس حوزه قضایی برای کودک تصمیم می‌گیرد.