دانستنی های حقوقی درباره فیلترینگ

اگر کاربر فضای مجازی باشید احتمالا جمله « دسترسی به تارنمای فراخوانده شده امکان‌پذیر نمی‌باشد.» به چشمتان خورده است. قانون جرایم رایانه‌ای ممنوعیت‌ها و نبایدهای حوزه اینترنت را مشخص می‌کند. برای پیشگیری از مشکلاتی که این تخلفات ممکن است ایجاد کند، فیلترینگ و مسدودسازی در مقررات پیش‌بینی شده است. تشخیص موارد فیلترینگ و مسدودسازی بر عهده کارگروه مصادیق محتوای مجرمانه است. هر یک از اعضا این کارگروه چنانچه با موارد مجرمانه‌ای مواجه شود یا یکی از این موارد مجرمانه به آنها گزارش شود، به کارگروه گزارش می‌کنند و کارگروه هم طبق نظر اکثریت اعضا، تصمیم‌ می‌گیرد. 

فهرست مصادیق محتوای مجرمانه توسط کارگروه مصادیق محتوای مجرمانه تهیه و منتشر شده است. تمام این موارد بر روی سایت‌های مختلفی از جمله www.samandehi.ir مربوط به ستاد ساماندهی پایگاه‌های اینترنتی موجود است و در صورتی که این فهرست توسط کارگروه تغییر کند، مجددا اعلام می‌شود. در صورتی که یک پایگاه اینترنتی، دستورالعمل مصادیق محتوای مجرمانه را نادیده بگیرد، فیلتر یا مسدود خواهد شد.

  فرق فیلترینگ با مسدودسازی

زمانی که سایتی فیلتر می‌شود، محتوای آن از بین نمی‌رود بلکه دسترسی کاربران به آن ناممکن می‌شود. بنابراین زمانی که با وارد کردن آدرس یک پایگاه اینترنتی با این پیام روبه‌رو می‌شویم که دسترسی به این سایت امکان‌پذیر نمی‌باشد، با فیلترینگ روبه‌رو هستیم. در مقابل، مسدودسازی به این معنی است که ارتباط با کل محتوا یک پایگاه اینترنتی توسط سرور مربوط قطع ‌شود و امکان اینکه کسی به آن اطلاعات دسترسی پیدا کند، کلا از بین برود.

فیلترینگ و مسدودسازی، هر دو در قانون جرایم رایانه‌ای پیش‌بینی شده است و مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر همین اساس سرویس‌های وبلاگ هم موظف هستند به محض ابلاغ موارد، نسبت به مسدودسازی وبلاگ‌های متخلف اقدام کنند و تکلیف قانونی دارند که نسبت به مسدودسازی پایگاه‌هایی که از سوی کارگروه به آنها اعلام می‌شود، مسدودسازی را انجام دهند.

   مصادیق محتوای مجرمانه

در فهرست مصادیق محتوای مجرمانه 45 موردی که منجر به فیلترینگ سایت‌ها خواهد شد ذکر شده است که آنها را می‌توان هشت دسته کلی تقسیم کرد:

- محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی

- محتوا علیه مقدسات اسلامی

- محتوا علیه امنیت و آسایش عمومی

- محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی

- محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانه‌ای به کار می‌رود ( محتوا مرتبط با جرایم رایانه‌ای‌)

 محتوا مجرمانه مربوط به امور سمعی و بصری و مالکیت معنوی

- محتوایی که تحریک، ترغیب یا دعوت به ارتکاب جرم می‌کند. (محتوای مرتبط با سایر جرایم)

ذیل هر یک از موارد بالا، رفتارهای مجرمانه در فضای مجازی نام برده شده است که وجود یکی از آنها برای فیلتر شدن یک سایت کافی است. مجموع این رفتارهای مجرمانه 45 مورد است. 

چه سایت‌هایی و چرا فیلتر می‌شوند؟

انتشار هر نوع داده ممنوع در پایگاه‌های اطلاع‌رسانی منجر به ارسال گزارش از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به کارگروه تعیین مصادیق پایگاه‌های غیر‌مجاز اینترنتی (‌مرکب از وزیران فرهنگ و ارشاد اسلامی‌، اطلاعات‌، ارتباطات و فناوری اطلاعات و دادگستری‌) به منظور مسدود‌سازی پایگاه اطلاع‌رسانی خواهد شد. البته باید توجه داشت چنانچه مطالب منتشرشده مصداق جرمی باشد، علاوه بر مسدود یا فیلتر شدن سایت، مجرم نیز به مجازات مقرر قانونی محکوم می‌شود.

  پیگیری رفع فیلترینگ

در صورتی که اداره‌کننده تارنمای(وب‌سایت) فیلتر‌شده درخواست تجدید نظر داشته باشد بایستی ضمن پالایش تارنمای خود از محتوای مجرمانه‌، نسبت به ثبت تارنما در پایگاه ساماندهی به نشانیwww.samandehi.ir اقدام کند. سپس با ارسال یک ایمیل به نشانی shekayat@dci.ir درخواست خود را مبنی بر رفع فیلترینگ خطاب به «کارگروه تعیین مصادیق پایگاه‌های اینترنتی» اعلام کند و در نهایت شخص مسئول تارنما، ضمن مراجعه به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی محل، فرم درخواست رفع فیلتر خطاب به دبیرخانه کارگروه مصادیق محتوای مجرمانه قانون جرایم رایانه‌ای را پر کند و پس از احراز هویت شخص، اصل فرم پرشده توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی به این مرکز برای اقدامات بعدی ارسال شود.

  ممنوعیت آموزش دسترسی غیرمجاز

بند 5 قسمت (ه) دستورالعمل فهرست مصادیق محتوای مجرمانه مقرر می‌کند: انتشار فیلترشکن‌ها و آموزش روش‌های عبور از سامانه‌های فیلترینگ ممنوع است. در تعیین این ممنوعیت به بند (ج) ماده 25 قانون جرایم رایانه‌ای استناد شده است. ماده 25 مقرر می‌کند: «هر شخصی که مرتکب اعمال زیر شود، به حبس از 91 روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا 20 میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.« در بند (ج) این ماده در توضیح ماده 20 گفته شده است: «انتشار یا در دسترس قراردادن محتویات آموزش دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه‌ای و تخریب و اخلال در داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی.»

با استفاده از مقررات فوق می‌توان گفت، کسی که اقدام به آموزش دسترسی  فیلتر‌شکن کند به دلیل دسترسی غیرمجاز به مرتکب جرم شده است و مجازات وی حبس از 91 روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا 20 میلیون ریال یا هر دو مجازات خواهد بود. در تبصره ماده 25 تاکید شده است: چنان‌چه مرتکب، اعمال یادشده را حرفه خود قرار داده باشد، به حداکثر هر دو مجازات مقرر در این ماده محکوم خواهد شد. بنابراین مجازات شدیدی در انتظار کسانی است که به فروش فیلترشکن به صورت حرفه‌ای اقدام می‌کنند. 

  سامانه درخواست فیلتر تارنماهای متخلف

از طرف کارگروه تشخیص مصادیق مجرمان سایتی با عنوان سامانه درخواست فیلتر تارنماهای متخلف راه‌اندازی شده است که کاربران اینترنتی که احساس مسئولیت نسبت به هویت فرهنگی و ارزش‌های اسلامی دارند می‌تواند حین گشت‌زنی در فضای مجازی در صورتی که با سایتی مواجه شدند که محتوای نامناسبی دارد آدرس را در اختیار این سامانه قرار دهند. 

در این سامانه مطرح شده است که کاربرانی که قصد اعلام تخلفات تارنماهای حاوی مصادیق مجرمانه از طریق این سامانه را دارند، می‌توانند گزارش‌های خود را به یکی از دو روش زیر ارسال کنند:

1 -تکمیل فرم گزارش‌های مردمی (راهنمای تکمیل فرم).

2 -نصب افزونه گزارشات مردمی در مرورگر فایرفاکس (راهنمای نصب و استفاده افزونه گزارش‌های مردمی) .

باید این نکته را در نظر داشته باشید که کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه مرجع رسیدگی به شکایات خصوصی از پایگاه‌های اینترنتی نیست و  کسانی که از اقدامات یک پایگاه اینترنتی به لحاظ انتشار تصاویر خصوصی، اهانت، نشر اکاذیب، کلاهبرداری و غیـــره متضرر شده‌اند باید شکایت کتبی تنظیم و به دادسرای محل اقامت خود مراجعه کنند.