ماجرای حقوقی چک بلامحل

کسی که چک به نام او صادر شده یا از طریق ظهرنویسی به او منتقل می‌شود یا چک در وجه حامل را در اختیار دارد، می‌تواند با مراجعه به بانک مبلغ مندرج در متن چک را مطالبه کند.

دارنده چک بلامحل کسی است که برای نخستین بار چک را به بانک ارایه کرده است؛ اعم از کسی که چک به نام او صادر شده یا پس از ظهرنویسی چک به وی منتقل شده باشد.

امروزه استفاده از چک در روابط مالی جامعه بسیار مرسوم است و هزاران فقره چک هر روز در دست مردم جابه‌جا شده و روزانه صدها موضوع مربوط به چک در مراجع ثبتی و قضایی مطرح می‌شود.

با وجود این افرادی که از چک استفاده می‌کنند به دلیل عدم اطلاع از قوانین مربوط به چک با مشکلاتی مواجه می‌شوند.

قانونگذار به دلیل اهمیت چک در مبادلات اقتصادی افراد جامعه قوانینی را برای حمایت از حقوق کسانی که به نوعی با چک سروکار دارند وضع کرده است.

دارنده یا دارندگان چک نیز از اشخاص مورد حمایت قانونگذار هستند که برای برخورداری از مزایای قانونی باید دارای شرایطی باشند و البته تکالیفی نیز به عهده دارند.

 ظهرنویسی

کسی که چک به نام او صادر شده است با امضا یا نوشتن در پشت چک به شخص دیگری اجازه برداشت مبلغ چک را می‌دهد.

در واقع چک را به شخص یا اشخاص دیگری انتقال می‌دهد و ممکن است به این طریق چک از طریق یک ظهرنویس به ظهرنویس دیگر چند دست ادامه پیدا کند.

اما چک در وجه حامل بدون ظهرنویسی نیز قابل انتقال به اشخاص دیگر است زیرا حامل هر کسی می‌تواند باشد.

 چک برگشتی

چک برگشتی چکی است که در سررسید معادل وجه مندرج در چک در بانک موجود نباشد یا به علت برخی اعمال صادرکننده مانند عدم تطابق امضا، قلم خوردگی و ... بانک مبلغ چک را پرداخت نکند.

 دارنده چک بلامحل

کسی که چک به نام او صادر شده یا از طریق ظهرنویسی به او منتقل می‌شود یا چک در وجه حامل را در اختیار دارد، می‌تواند با مراجعه به بانک مبلغ مندرج در متن چک را مطالبه کند.

دارنده چک بلامحل کسی است که برای نخستین بار چک را به بانک ارایه کرده است، اعم از کسی که چک به نام او صادر شده یا کسی که پس از ظهرنویسی چک به وی منتقل شده باشد.

 تشخیص دارنده چک بلامحل، اختیارات و محدودیت‌های او قانونگذار به دارنده چک بلامحل حق داده است که در صورت فراهم بودن شرایطی بتواند علیه صادرکننده، متوسل به شکایت کیفری شود.

به عبارت دیگر حق شکایت کیفری را متعلق به دارنده چک دانسته است. به همین دلیل تشخیص دارنده برای برخورداری از این حق مهم است.

برای تشخیص اینکه چه کسی نخستین بار برای وصول چک به بانک مراجعه کرده است، بانک‌ها مکلف هستند به محض مراجعه دارنده چک، هویت کامل و دقیق او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید کنند.

کسی که چک پس از برگشت از بانک به وی منتقل شده است، حق شکایت کیفری نخواهد داشت مگر آن که انتقال قهری باشد.

مانند اینکه بعد از فوت دارنده به ورثه منتقل شده باشد و چنانچه دارنده چک بلامحل بخواهد شخص دیگری را به عنوان نماینده خود برای وصول چک به بانک بفرستد و در عین حال در صورت بی‌محل بودن چک حق شکایت کیفری را برای خود حفظ کند باید هویت و نشانی خود را با تصریح نمایندگان شخص مذکور در پشت چک قید کند.

در صورتی که دارنده چک بعد از اقدام به شکایت کیفری، چک را به دیگری انتقال دهد یا حقوق خود نسبت به چک را به هر نحو به دیگری واگذار کند، تعقیب کیفری موقوف می‌شود زیرا حق شکایت کیفری فقط برای کسی است که نخستین بار چک را به بانک ارایه کرده است.

 حقوق و تکالیف دارنده چک بلامحل در اقدام کیفری

چنانچه دارنده چک به بانک مراجعه کند و در حساب صادر کننده وجهی موجود نباشد یا موجودی حساب دارنده کمتر از وجه چک باشد؛ حساب صادرکننده مسدود بوده، امضای صادر کننده در متن چک با نمونه امضای او در بانک مطابقت نداشته باشد، قلم‌خوردگی داشته باشد یا دستور عدم پرداخت داده باشد به دلیل اینکه صدور چک بلامحل در قانون جرم محسوب می‌شود، دارنده چک می‌تواند علیه صادرکننده شکایت کرده یا از آن صرف نظر کند.

زیرا صادرکننده بدون شکایت دارنده، قابل تعقیب نیست و در صورتی که دارنده 6 ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، شکایت نکند، دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت.

چنانچه دارنده بخواهد علیه صادر کننده شکایت کند، می‌تواند با دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک و در دست داشتن مدارک دیگر مانند اصل چک و شناسنامه برای احراز هویتش با مراجعه به دادسرای محل و طرح شکایت کیفری تقاضای مجازات صادر کننده متخلف را مطرح کند.

دارنده چک زمانی می‌تواند از ضمانت اجرای کیفری چک استفاده کند که دو شرط زیر را رعایت کند:

1- ظرف 6 ماه از تاریخ صدور چک جهت وصول مبلغ چک به بانک مراجعه و در صورت عدم وصول، گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت کند.

2- ظرف 6 ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت و برگشت خوردن چک، شکایت کیفری علیه صادرکننده را به دادسرای محل تقدیم کند.

 نحوه شکایت از صادر کننده چک بلامحل

رایج‌ترین راه برای وصول چک، اقدام به شکایت کیفری است، دارنده چک باید دو برگ فتوکپی مصدق از پشت و روی چک و گواهی‌نامه عدم پرداخت و مدارک هویت خود مانند شناسنامه (یا فتوکپی شناسنامه برابر اصل) را همراه با شکایت و الصاق تمبر آن را به دفتر دادسرا تقدیم کند.

پس از تشکیل پرونده در دادسرا و ارجاع آن به مرجع رسیدگی‌کننده و بررسی اجمالی مدارک از لحاظ بلامانع بودن اقدام کیفری، تعقیب کیفری صادر کننده چک شروع می‌شود.

همچنین شاکی می‌تواند همزمان با تقدیم شکایت یا در حین تعقیب کیفری متهم، دادخواست مطالبه وجه چک و خسارت ناشی از عدم پرداخت وجه چک و هزینه‌های دادرسی را نیز به همان مرجع رسیدگی‌کننده به شکایت کیفری تقدیم کند.

زیرا در غیر این صورت فقط به شکایت شاکی ترتیب اثر داده می‌شود. شکایت به این مفهوم است که شاکی فقط محکومیت و مجازات متهم را از مرجع قضایی تقاضا کرده است.

 در چه مواردی صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری است؟

به گزارش مهداد، در این موارد، صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری خواهد بود:

در صورت صدور چک از حساب مسدود، در شرایطی که صادرکننده در موقع صدور چک از بسته بودن حساب خود اطلاع داشته باشد؛ موجود نبودن وجه چک در حساب صادر کننده یا اینکه کسر موجودی داشته باشد یعنی وجهی که در بانک دارد برای پرداخت وجه چک کافی نباشد؛ عدم مطابقت امضای صادر کننده در چک و نمونه امضای او در بانک، که موجب عدم پرداخت شود؛ قلم‌خوردگی یا تنظیم نادرست متن چک که موجب شود بانک از پرداخت وجه خودداری کند؛ دستور عدم پرداخت وجه چک پس از صدور آن و خارج کردن تمام یا قسمتی از پولی که در بانک به حساب صادر کننده موجود است و به اعتبار آن وی چک صادر کرده است، صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری است.

 مواردی که نمی‌توان علیه صادرکننده چک بلامحل متوسل به اقدام کیفری شد

در صورتی که ثابت شود چک سفیدامضا صادر شده است؛  هرگاه در متن چک وصول وجه چک منوط به تحقق شرطی شده باشد؛ چنانچه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است؛ هرگاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه چک منوط به تحقق شرطی یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی بوده است و در نهایت اگر ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک است، نمی‌توان علیه صادرکننده چک بلامحل، متوسل به اقدام کیفری شد.

 امکان محاکمه غیابی و صدر حکم علیه صادر کننده چک بلامحل

قانونگذار برای حمایت از حقوق دارنده چک، رسیدگی و محاکمه غیابی متهم صادرکننده چک بلامحل را اجازه داده است. زیرا اگر آدرس صادر کننده صحیح نبوده یا تغییر کرده باشد یا صادرکننده فراری بوده و امکان جلب او نباشد، در این گونه موارد دادگاه برای حفظ حقوق صادرکننده به صورت غیابی بدون حضور متهم به موضوع رسیدگی و رای صادر می‌کند.