رای شماره 603 هیات عمومی دیوان عدالت اداری ابطال ماده 9 آیین نامه اجرایی قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون

رأی شماره 603 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با موضوع: ابطال ماده9 آیین نامه اجرایی قانون اصلاح تبصره2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان مصوب 1338/09/28 و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث

شماره هـ/130/95                                                                         1396/7/17

بسمه تعالی

جناب آقای جاسبی

مدیرعامل محترم روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران

با سلام

یک نسخه از رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری به شماره دادنامه 603 مورخ 1396/6/28 با موضوع:

«ابطال ماده9 آیین نامه اجرایی قانون اصلاح تبصره2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان مصوب 1338/9/28 و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث جهت درج در روزنامه رسمی به پیوست ارسال می گردد.

مدیرکل هیأت عمومی و هیأتهای تخصصی دیوان عدالت اداری ـ مهدی دربین

تاریخ دادنامه: 1396/6/28       شماره دادنامه: 603         کلاسه پرونده: 130/95

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای مجید ملک پور به وکالت از خانم لیلا ملک پور

موضوع شکایت و خواسته: ابطال ماده 9 آیین نامه اجرایی قانون اصلاح تبصره (2) ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان مصوب 9/28/ 1338 و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث

گردش کار: آقای مجید ملک پور به وکالت از خانم لیلا ملک پور به موجب دادخواستی ابطال ماده 9 آیین نامه اجرایی قانون اصلاح تبصره (2) ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان مصوب 1338/9/28 و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:

«احتراماً، به استحضار می رسانم موکل از تاریخ 1357/6/7 با شماره مستمری 1543900018 از شعبه 16 سازمان تامین اجتماعی مستمری دریافت می کرده و در مقطعی به صورت قراردادی شاغل در شرکت ایران خودرو شده سپس بر اساس مدارک مضبوط در پرونده سازمان تامین اجتماعی در تاریخ 1391/5/20 تعدیل نیرو و از شرکت مـذکور اخراج شده است. مـوکل با از دست دادن شغل خود در تاریخ 1391/5/20 مجـدداً از آن تاریخ مستحق بهره مندی از حقوق مستمری موضوع بند ب قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه مستمری وراث کارمندان مصوب 1338/9/28 و برقراری حقوق فرزندان و نوادگان اناث مصوب 1363/10/2 گردیده که به دلیل عدم حضور در کشور به جهت ادامه تحصیل، تقاضای دریافت حقوق مستمری خود را شخصاً در تاریخ 1393/5/1 تقدیم سازمان تامین اجتماعی (شعبه 16) کرده است ولی سازمان با استناد به ماده 9 آیین نامه قانون مذکور اعلام می دارد برقراری حقوق مستمری از تاریخ مراجعه و تقاضا یعنی 1393/5/1 می باشد در حالی که این موضوع مغایر با اطلاق قانون مورد بحث که پرداخت مستمری و حقوق وظیفه به فرزندان و نوادگان اناث را علی الاطلاق منوط به نداشتن شغل و شوهر کرده می باشد. اکنون با عنایت به اینکه قانون فوق الذکر اطلاق دارد و ماده 9 آیین نامه با اطلاق آن مغایرت داشته و در واقع آن را مقید و مضیق نموده و این قید موجب تضییع حقوق ذی نفع گردیده است به استناد بند 1 ماده 12 و مواد 13 و 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری از آن مقام استدعای رسیدگی و صدور حکم به ابطال ماده 9 آیین نامه مورد بحث را که از تاریخ تصویب مغایر با قانون مربوطه می باشد و نیز برقراری حقوق مستمری موکل از تاریخ 1391/5/20 که با از دست دادن شغل خود حائز شرایط بهره مندی از قانون مذکور شده را دارم. ضمناً مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی در اجرای ماده 9 آیین نامه مذکور بخشنامه شماره 38764 ـ 1384/5/5 را صادر نمودند که هیـأت عمومی دیـوان به موجب رأی شماره 538 ـ 1392/8/13 آن را ابطال اعلام نمود.

متن آیین نامه در قسمت مورد اعتراض به قرار زیر است:

«ماده 9 ـ چنانچه سهم حقوق وظیفه یا مستمری هر یک از وراث به علت تمکن مالی یا تامین نفقه یا دارا بودن شغل و حرفه برقرار نشده و یا قطع گردیده باشد و بار دیگر افراد مذکور شرایط لازم را برای دریافت حقوق موضوع این آیین نامه احراز کنند. این حقوق از تاریخ تقاضای مجدد با رعایت مقررات این آیین نامه قابل پرداخت خواهد بود.

در پاسخ به شکایت مذکور، سرپرست معاونت امور حقوقی دولت (حوزه معاونت حقوقی رئیس جمهور) به موجب لایحه شماره 15878 ـ 1396/2/14 پاسخ داده است که:

«مدیریت محترم دفتر هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

موضوع: لایحه دفاعیه

با سلام و احترام:

بازگشت به ابلاغیه شماره پرونده 9309980900000047811 (کلاسه 130/95)، در خصوص ارسال نسخه دوم دادخواست خانم لیلا ملک پور، موضوع درخواست ابطال ماده (9) آیین نامه اجرایی قانون اصلاح تبصره (2) ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان مصوب 28 آذر ماه 1338 و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث (مصوب 1363 مجلس شورای اسلامی) مطالب ذیل را به استحضار می رساند:

ماهیت:

1 ـ برابر قانون اصلاح تبصره 2 ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان مصوب 28 آذر ماه 1338 و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث (مصوب 1363) مقرر گردیده است:

«ماده واحده: الف ـ .....

ب ـ حقوق وظیفه سهم فرزندان و نوادگان اناث کلیه مستخدمین وزارتخانه ها و موسسات و شرکتهای دولتی و شهرداریها و همچنین سازمانهای دولتی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام است و مشمولین قانون استخدام نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و قانون تامین اجتماعی که طبق قوانین و مقررات مربوطه برقرار شده یا بشود با رعایت کلیه قوانین و مقررات مورد عمل به شرط نداشتن شوهر و شغل قابل پرداخت می باشد.

تبصره1: حقوق وظیفه سهم فرزندان و نوادگان اناث که بر اساس قوانین قبلی به علت رسیدن به سن مقرر قطع شده است به شرط آن که شوهر و یا شغل نداشته باشند مشمول مقررات بند ب مذکور خواهد بود.

تبصره2: آیین نامه موضوع این ماده واحده توسط سازمان امور اداری و استخدامی کشور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

  آیین نامه اجرایی این قانون در سال 1364 به تصویب هیأت وزیران رسیده است. برابر متن ماده 9 آیین نامه (مورد اعتراض شاکی) مقرر می گردد: «چنانچه سهم حقوق وظیفه یا مستمری هر یک از وراث به علت تمکن مالی یا تامین نفقه با دارا بودن شغل و حرفه برقرار نشده و یا قطع گردیده باشد و بار دیگر افراد مذکور شرایط لازم را برای دریافت حقوق موضوع این آیین نامه احراز کنند این حقوق از تاریخ تقاضای مجدد با رعایت مقررات این آیین نامه قابل پرداخت خواهد بود.

  2 ـ همان گونه که ملاحظه می گردد حکم مقرر در قانون صرفاً مربوط به سازمان تامین اجتماعی نبوده بلکه کلیه صندوقهای بیمه ای مورد اشاره را شامل می گردد لذا تدقیق هر چه بیشتر در رسیدگی به موضوع لازم است.

  3 ـ با توجه به اینکه مستمری مورد نظر درباره هر یک از فرزندان اناث که سابقاً برقرار بوده لیکن به علت تمکن مالی یا تامین نفقه یا دارا بودن شغل قطع و بار دیگر فرد مدعی دارا بودن شرایط قانونی لازم می باشد. لذا سازمانهای بیمه گر اصولاً در چنین مواردی از وقوع مجدد شرایط در ذینفع مطلع نبوده و اطلاع آن منوط به درخواست متقاضی و ارائه مدارک لازم است. بدیهی است در جهت حفظ تعادل منابع و مصارف بودجه ای صندوقها و سازمانهای بیمه گر (بند 3 ماده 7 قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی مصوب 1383) و اینکه ذینفع در چنین مواردی سابقه دریافت مستمری را داشته و به ضوابط مربوطه نیز آشنا می باشد و در صورت قطع  مستمری و حصول شرایط جدید می تواند بلافاصله و مجدداً اقدام به ارائه درخواست خود نماید لذا در صورت تعلل در ارائه درخواست ذینفع در واقع به زیان خود اقدام نموده و در چنین شرایطی الزام سازمان بیمه گر به پرداخت مستری معوقه، مبتنی بر قاعده اقدام  (اقدام ذینفع به ضرر خود) و لاضرر (اضرار به سازمان بیمه گر از جهت عدم امکان محاسبات بیمه ای و پیش بینی های لازم در حفظ تعادل منابع و مصارف صندوق) و نیز مفاد قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی نمی باشد در ضمن برابر اصل 40 قانون اساسی، ذینفع نمی تواند اعمال حق خود را وسیله اضرار به صندوق بیمه گر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد.

  4 ـ علاوه بر این موارد، با توجه به اینکه قطع یا عدم برقراری مستمری مزبور به علت تمکن مالی یا تامین نفقه یا دارا بودن شغل ذینفع است. لذا با توجه به اصل استصحاب و عدم اقدام به موقع نامبرده در مطالبه مجدد مستمری اصولاً حکم به بقاء وضعیت سابق (تمکن مالی و ...) تا تاریخ ارائه تقاضا داده می شود. بدیهی است با توجه به ماده 122 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مبنی بر رعایت ضوابط قانون آیین دادرسی مدنی، اجرای حکم مقرر در ماده 3 قانون اخیرالذکر (رعایت اصول حقوقی در رسیدگی به موضوعات مطروحه) مورد تاکید است.

  در خاتمه با عنایت به موارد یاد شده و اینکه مصوبه مورد اشاره در چارچوب موازین قانونی مربوطه صادر گردیده صدور تصمیم شایسته مبنی بر رد شکایت مطروحه مورد استدعاست.              

    هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ 1396/6/28 با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

در بند ب ماده واحده قانون اجازه پرداخت وظیفه و مستمری وراث کارمندان مصوب 1338/9/28 و برقراری حقوق وظیفه در مورد فرزندان و نوادگان اناث مصوب 1363/11/4 مجلس شورای اسلامی، پرداخت حقوق وظیفه و مستمری نسبت به فرزندان و نوادگان اناث علی الاطلاق به نداشتن شوهر و شغل منوط شده است. نظر به اینکه در ماده 9 آیین نامه اجرایی مورد شکایت، اعمال این حق از تاریخ تقاضا امکان پذیر اعلام شده و این قید، مغایر اطلاق مندرج در قانون فوق الذکر است و پیش از این نیز هیأت عمومی دیوان عدالت اداری به همین جهت ماده 10 آیین نامه مذکور را طی رأی شماره 490 ـ 489 ـ 1389/11/4 ابطال کرده است، بنابراین ماده 9 آیین نامه مورد اعتراض به دلیل مغایرت با قانون یاد شده و مستند به بند 1 ماده 12 و ماده 88 قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال 1392 ابطال می شود.

رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ محمدکاظم بهرامی