شرایط و شروط حقوقی در انتخابات امین برای غایب مفقودالاثر و جنین

 سعیده جلادتی:طفلی که هنوز به دنیا نیامده یا کسی که به هر دلیل غایب شده و از او اثری نیست یا کسی که محجور شده و توانایی عقلی برای اداره خودش ندارد، همه و همه، اگر صاحب مال و  اموالی باشند یا بشوند، نیاز دارند تا کسی از طرف آنها، اموالشان را نگهداری، اداره و اعمال حق کند؛ برای همین هم قانونگذار، اشخاصی چون ولی، وصی، قیم و امین را پیش‌بینی کرده تا از طرف قانون یا دادگاه، عهده‌دار این مسئولیت شده و از طرف افراد ناتوان یا غایب به اعمال حق بپردازند.

در برخی مواقع مشاهده شده است که عده‌ای با سوءاستفاده از برخی موقعیت‌ ویژه افراد ناتوان از جمله محجور بودن یا غایب مفقودالاثر بودن فردی، مالی را بالا کشیده یا به عبارت کلی‌تر حقی را ضایع کرده است و قانون‌گذار در این خصوص برای احقاق یا احیای حقوق از دست رفته، مقرراتی را وضع کرده است که دکتر حسن فدایی، مدیرآموزش کرسی حقوق بشر، در گفت‌وگو با «حمایت» به شرایط انتخاب امین برای این افراد و جزئیات حمایت از افراد کم‌توان اشاره می‌کند. فدایی در ابتدای اظهارات خود ضمن اشاره به برخورداری اقشار مختلف مردم در جامعه از قوانین مورد نیازشان، اظهار می‌کند: هر جامعه‌ای با گروه‌های مختلف افراد از حیث جسمی و روحی همراه است که هر یک، توانایی گرفتن حق یا دفاع از حقوق پایمال شده خود را دارند اما در میان آنها ممکن است افرادی باشند که به دلیل قرار داشتن در شرایطی مانند غایب مفقود‌الاثر بودن و حتی جنینی که هنوز متولد نشده، قادر به دفاع از خود نباشند. وی ادامه می‌دهد: خوشبختانه قانون‌گذار بر حسب اجرای عدالت، قانونی را هم مختص به این افراد و تحت عنوان قانون امور حسبی تعریف کرده است که در کلیت آن به انتخاب امین برای افرادی اشاره کرده است.

  شرایط انتخاب امین برای جنین

فدایی در خصوص چگونگی نحوه انتخاب امین برای جنین و غایب مفقود الاثر می‌گوید: علاوه بر اینکه قانون مدنی پیرامون تعیین امین اشاره‌ای داشته است، قانون‌گذار با تعریف ماده 103 از قانون امور حسبی به مواردی اشاره کرده است که از جمله آنها می‌توان به اداره سهم‌الارثی که ممکن است از ترکه متوفی به جنین تعلق گیرد در صورتی که جنین ولی یا وصی نداشته باشد، اشاره کرد.  این حقوقدان در ادامه به محل اقامت مادر جنین و فردی که به عنوان امین انتخاب می‌شود، اشاره و خاطرنشان می‌کند: بر اساس ماده 105 قانون امور حسبی، تعیین امین برای جنین در دادگاه شهرستانی به عمل می‌آید که مادر جنین در حوزه آن دادگاه اقامت دارد.

وی می‌گوید: همچنین طبق ماده 107 قانون امور حسبی، در مورد جنین دادستان و اقربای جنین و در مورد مصارف عمومی دادستان و هر ذی نفعی می‌تواند از دادگاه درخواست تعیین امین کند.

فدایی با اشاره به ماده 109 این قانون نیز می‌گوید: مادر جنین در صورت داشتن صلاحیت بر دیگران مقدم است و در صورت عدم صلاحیت یا عدم قبول او اقربای نسبی و سببی جنین بر دیگران مقدم خواهند بود.

  شرایط انتخاب امین برای غایب مفقودالاثر

این حقوقدان در خصوص انتخاب امین برای غایب مفقودالاثر نیز به مواد 130 و 131 قانون امور حسبی اشاره و اظهار می‌کند: دادستان و اشخاص ذینفع از قبیل وراث و بستانکار حق دارند از دادگاه درخواست تعیین امین برای اداره اموال غایب کنند و همچنین پس از وصول درخواست تعیین اموال، دادگاه در خصوص غیبت و اینکه غایب کسی را برای اداره اموال خود معین کرده است یا نه تحقیق کرده و پس از احراز غیبت و وجود شرایط ماده 1012 قانون مدنی تعیین امین می‌کند.

وی یادآور می‌شود که طبق ماده 132 این قانون نیز کسی که در زمان غیبت غایب عملا متصدی امور او باشد در موقع تعیین امین برای غایب آن شخص بر دیگران مقدم خواهد بود. فدایی با اشاره به ماده 135 قانون امور حسبی نیز به شرایط زایل شدن امین اشاره و اظهار می‌کند: در خصوص غایب مفقود‌الاثر به این شکل است که بعد از صدور حکم موت فرضی غایب یا معلوم شدن موت حقیقی یا زنده بودن غایب سمت امین زایل می‌شود. این حقوقدان می‌گوید: همچنین برای جنین شرایط بر اساس ماده 120 قانون امور حسبی در نظر گرفته می‌شود؛ به این شکل که سمت امینی که برای جنین معین شده است پس از تولد طفل زایل می‌شود و در غیر این مورد نیز پس از زوال سببی که موجب تعیین امین شده است سمت امین زایل خواهد شد.  وی اذعان می‌کند: این امر با عزل شدن امین از اختیاراتش متفاوت است و شرایط آن با استناد به ماده 121 قانون امور حسبی، به همان مواردی اشاره کرده که راجع‌ به عزل قیم آورده است.

فدایی پاسخ به این سوال که امین چه کسی می‌تواند باشد هم یادآور می‌شود که طبق ماده 119 قانون امور حسبی، مقررات راجع به وظایف و اختیارات و مسئولیت قیم شامل امین غایب و جنین هم می‌شود.

  شرایط عزل قیم

وی در ادامه می‌افزاید: حال ممکن است این سوال پیش بیاید که شرایط عزل قیم چیست که در پاسخ باید به ماده 1248 قانون مدنی اشاره کرد.

فدایی با اشاره به این ماده از قانون تصریح می‌کند: در شرایطی که برای عزل قیم و امین در نظر گرفته شده آمده است که اگر معلوم شود که قیم فاقد صفت امانت بوده و یا این صفت از او سلب شود و اگر قیم مرتکب جنایت و یا مرتکب یکی از جنحه‌های ذیل شده مانند سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، اختلاس، هتک ناموس، منافیات عفت یا ورشکستگی به تقلب و جنحه نسبت به اطفال و به موجب حکم قطعی محکوم شود و یا در صورتی که قیم به علتی غیر از علل فوق محکوم به حبس شود و بدین جهت نتواند امور مالی مولی علیه را اداره کند و همچنین قیم ورشکسته اعلان شود و یا اینکه اگر عدم لیاقت یا توانایی قیم در اداره اموال مولی‌علیه معلوم شود؛ که در این موارد همانگونه که گفته شد قیم یا موضوع این مصاحبه که همان امین است، از جایگاه خود عزل می‌شوند.

این حقوقدان در خصوص مسئولیت‌های حقوقی امین هم به ماده 1235 قانون مدنی اشاره می‌کند و می‌گوید: این ماده مقرر کرده است که مواظبت شخص مولی‌علیه و نمایندگی قانونی او در همه امور مربوطه به اموال و حقوق مالی او با قیم است.  به گفته فدایی، از نکات دیگری که قیم باید حتما در اداره امور قیم مورد توجه داشته باشد رعایت غبطه و مصلحت محجور است؛ قیم باید از اعمالی که مضر به حال وی باشد بپرهیزد.