تکالیف وراث در مقابل طلبکاران متوفی

گاهی اتفاق می‌افتد که خانواده‌ای که به تازگی یکی از اعضای خود را از دست داده‌اند، با افرادی مواجه می‌‌شوند که ادعا می‌کنند فرد متوفی قبل از فوت خود، به آنها بدهی داشته است و این موضوع ممکن است مشکلاتی را برای بازماندگان ایجاد کند. برای جلوگیری از وقوع چنین مسایلی، توجه به نکاتی ضروری به نظر می‌رسد.

هنگامی که فردی از دنیا می‌رود، باید دیون و بدهی وی از ماترک او (دارایی زمان فوت متوفی که به سبب فوت از مالکیت وی خارج می‌شود) پرداخت شود. به عبارت دیگر، ترکه متوفی در اثر فوت به طور قهری به ورثه قانونی او منتقل می‌شود و حقوق طلبکاران متوفی بر ترکه تعلق می‌گیرد. وقتی فردی فوت می‌کند، دیون و بدهی وی چه حال (دینی است که پرداختش مدت ندارد و باید فوراً پرداخت شود) و چه موجل (دینی است که پرداختش مدت دارد)، باید فوراً پرداخت شوند. به طور مثال هرگاه شخصی به فرد دیگری یک میلیون تومان بدهکار باشد که باید یک سال دیگر پرداخت کند اما بدهکار دو ماه بعد از دریافت مبلغ فوت کند، طلبکار می‌تواند بعد از فوت، طلب خود را از ترکه متوفی دریافت کند. مطابق قانون، ورثه ملزم نیستند غیر از ترکه چیزی به بستانکاران بدهند و اگر ترکه برای ادای تمام دیون کافی باشد، ترکه مابین تمام بستانکاران به نسبت طلب آنها تقسیم می‌شود، مگر اینکه ورثه ترکه را بدون شرط و به صورت مطلق قبول کرده باشند که در این صورت مسئول خواهند بود. در این فرض، ورثه تعهد ضمنی می‌کنند که تمامی دیون و تعهدات متوفی را پرداخت کنند.

بنابراین وراث متوفی باید بعد از فوت متوفی تمامی ترکه را رد کرده یا قبول یا رد خود را منوط به تحریر ترکه کنند، زیرا در صورتی که ترکه کفاف دیون متوفی را ندهد، طلبکاران می‌توانند به وراث برای دریافت مطالبات خود رجوع کنند. (تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی را تحریر ترکه می‌نامند.) به طور مثال هرگاه زوج فوت کند و پدر و مادر وی در قید حیات باشند و در هنگام فوت، اموالش 50 میلیون تومان باشد و از طرفی دیگر، مهریه همسرش نیز تعدادی سکه به ارزش 200 میلیون تومان باشد، در صورتی که پدر و مادر زوج ترکه را به طور مطلق قبول کنند یا قبول آن را منوط به تحریر ترکه کنند، زوجه می‌تواند برای اخذ مازاد بر ترکه یعنی به میزان 150 میلیون تومان باقیمانده به آنها مراجعه کند.

 در صورت تعدد وراث، رد ترکه توسط هر کدام از آنها ممکن خواهد بود. در این صورت، وارثی که ترکه را رد می‌کند، این امر را باید کتباً یا شفاهاً در مدت یک ماه از تاریخ اطلاع وارث از فوت مورث، به دادگاه اعلام کند. در غیراین صورت این امر در حکم قبول ترکه است.

 تحقق مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی، پس از ادای دیون

اما نکته‌ای که باید بدان توجه کرد، این است که در این مورد هر یک از وراث مسئول ادای تمام دیون متوفی به نسبت سهم خود خواهند بود و ملزم نیستند چیزی غیر از ترکه به طلبکاران بدهند.

لازم به ذکر است که رد ترکه نمی‌تواند معلق به امری که وقوع آن روشن نیست یا مشروط به شرطی باشد اما می‌توانند قبول یا رد ترکه را منوط به تحریر ترکه کنند و پس از تحریر ترکه دیون و ترکه را مطابق صورت تحریر قبول یا رد کنند. قبول ترکه توسط وراث ممکن است همانطور که گفته شد مطابق صورت تحریر ترکه (منظور تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی است) صورت بگیرد یا به صورت مطلق. اما ورثه می‌توانند ترکه را واگذار یا رد کنند که به بستانکاران متوفی داده شود. در این صورت هرگاه چیزی از ترکه بماند، به وارث متوفی داده می‌شود همچنین ورثه می‌توانند تصفیه ترکه را از دادگاه بخواهند، که دراین صورت بعد از تصفیه باقیمانده ترکه بین وارث تقسیم خواهد شد و اگر ترکه برای بدهی متوفی کافی نبود، از ورثه متوفی چیزی گرفته نمی‌شود. اثر رد ترکه علاوه بر مسئولیت نداشتن نسبت به دیون متوفی، این است که چنین وارثی به علت رد ترکه حق اعتراض به عملیات وارثی که ترکه را قبول کرده است، نخواهد داشت. اما در صورتی که از بعد از تصفیه ترکه، چیزی از ترکه باقی بماند، می‌تواند سهم‌الارث خود را دریافت کند. چون وی با رد ترکه، حق خود در تصفیه ترکه را سلب کرده است و این به معنای اعراض از سهم‌الارث نبوده و حق قانونی و قهری آنها است که سهم‌الارث به آنان داده شود. مطابق قانون، مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی محقق نمی‌شود، مگر پس از ادای حقوق و دیونی که بر ترکه متوفی تعلق گرفته است. بنابراین معاملات ورثه زمانی صحیح تلقی می‌شود که دیون متوفی تادیه شده باشد. در غیراین صورت آن معاملات صحیح نبوده و طلبکاران می‌توانند آن را برهم بزنند، مگر در صورت تنفیذ بستانکاران یا ادای دیون آنان.

این در حالی است که تصرفات ناقل ورثه قبل از ادای دیون غیر نافذ است و تصرفات اداری مثل اجاره املاک صحیح است و نیاز به اذن طلبکاران ندارد.

 حقوق و دیون تعلق‌گرفته به ترکه متوفی که باید ادا شود

هنگامی که شخصی فوت می‌کند، حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق می‌گیرد و باید قبل از تقسیم آن ادا شود، از قرار ذیل است:

1- ابتدا باید هزینه کفن و دفن و سایر هزینه‌های ضروری از قبیل هزینه حفظ و اداره ترکه از ترکه داده شود. در خصوص برداشتن وجه نقد یا فروش قسمتی از ترکه که برای هزینه کفن و دفن متوفی لازم است، اجازه تمام ورثه و اشخاص ذی‌نفع در ترکه لازم نیست.

2- دیون و واجبات مالی متوفی (طلب طلبکار یا طلبکاران باید پرداخت شود.) 3- وصایای متوفی تا ثلث ترکه بدون اجازه ورثه و زیاده بر ثلث با اجازه آنها. بنابراین زمانی نوبت به اجرای وصیت می‌رسد که دو مورد اول انجام شده باشد.

وجود دین ادانشده در ترکه باعث بطلان تقسیم نمی‌شود

در صورت عدم رعایت ترتیب فوق و تقسیم ترکه قبل از ادای دیون توسط وراث، باید گفت که وجود دین ادانشده در ترکه باعث بطلان تقسیم نمی‌شود و مسئولیت وارث جانشین مورث خود می‌شود. به عبارتی دیگر طلبکار باید به هر یک از وراث به نسبت سهم او رجوع کند.

در هنگام تقسیم، دیونی که دارای حق تقدم است، زود‌تر پرداخت می‌شوند. بنابراین بستانکاران هر یک به ترتیب ذیل حق تقدم بر دیگران دارند.  در طبقه اول، حقوق خدمه خانه برای مدت سال آخر قبل از فوت، حقوق خدمتگزاران محل کار متوفی برای مدت 6 ماه قبل از فوت و دستمزد کارگران روزمزد یا هفتگی، برای مدت سه ماه قبل از فوت به آنها پرداخت می‌شود. (مزد کارگران در شمار دیون ممتاز بوده و باید قبل از سایر دیون حین دیون مالیاتی تامین و پرداخت شود.) در طبقه دوم، نوبت به طلب اشخاصی که متوفی، ولی یا قیم آنها بوده است، می‌رسد. مشروط بر اینکه موت در دوره قیمومت یا ولایت یا در ظرف یک سال بعد از آن واقع شده باشد. طبقه سوم، مربوط به پرداخت طلب پزشک یا داروفروش است. همچنین مهریه و نفقه زن در طبقه چهارم قرار دارد. (در هر حال زوجه می‌تواند برای نفقه گذشته خود اقامه دعوا کند لذا طلب او از بابت نفقه مورد طلب، ممتازه بوده و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر غرما خواهد بود. در حالی که اقارب فقط نیبت به آتیه می‌توانند مطالبه نفقه کنند.)

در نهایت، طبقه پنجم به پرداخت دیون سایر بستانکاران اختصاص دارد.