استاد امیر ناصر کاتوزیان پدر علم حقوق نوین ایران مردی از تبار حق و عدالت

دکتر مسعود بوجاری *

یک سال از عروج مرد حق استاد دکتر امیرناصرکاتوزیان گذشت. تاکنون در خصوص سجایای نیک و اوصاف و شایستگی‌های حضرت استاد و جایگاه رفیع علمی و اخلاقی ایشان سخنان بسیار گفته و مطالب بسیار نوشته شده است که به حق حضرت استاد لایق و شایسته همه تجلیل‌های به عمل آمده بوده‌اند. تکریم از مقام رفیع حضرت استاد در حقیقت تجلیل از اسوه علم و اخلاق و پاسداشت از یک عمرانسانیت و ادب و تواضع و اخلاص و حق گویی و عدالت خواهی ایشان است.

خوشتر آن باشد که سر دلبران

گفته آید در حدیث دیگران

استاد، شاگرد ممتاز و یادگار بزرگان و دست پرورده اولین نسل عالمان حقوق کشور چون دکتر سید حسن امامی و دکترعبدالحسین علی آبادی و دکتر سید محمد علی شایگان و دکترکریم سنجابی و دکتر احمد متین دفتری و استاد محمود شهابی و آیت‌الله سنگلجی و… بوده است.

استاد بسان همه مصلحان عاشقانه با حق زندگی کرد. همواره عارفانه به دنبال حق بود، حق خواند و عدالت آموخت و با خردمندی و خردورزی آنچه را که به حق صواب می‌دانست و به عدالت نزدیک‌تر می‌دید، ابتدا خودعمل می‌کرد و سپس عمل به آن را به دیگران توصیه می‌کرد. به صداقت در کلام پای بند و به صلابت در رفتار در برابر قدرتمندان ومتجاوزان به حقوق مدنی و اجتماعی مردم استوار بود و مدام همگان را به مراعات قوانین مدنی و رعایت حقوق فردی و اجتماعی آحاد ملت دعوت می‌نمود.

درتهیه پیش نویس قانون اساسی کشور در سال 1358 مشارکت موثرو نقش اساسی داشت و از زبان و قلمش برای سامان دادن به امور معقول انقلاب (از جمله نگارش متن مبسوط و مستدل در دفاع از قابلیت تلفیق دو عنوان جمهوریت و اسلامیت با هم در سال 57) بهره گرفت. معتقد بود که حکومت باید بر عدل و نظم تکیه داشته و مبتنی بر قانون باشد و خودکامگی و زور نباید در آن راه یابد. به حاکمیت ملی مردم و حقوق اساسی ملت و آزادی بیان و اندیشه به عنوان سرآمد ارزش‌ها اهتمام وافر داشت و معتقد بود که هر گونه فساد سیاسی و اقتصادی باید از بستر جامعه نفی شود و فقر و جهل ریشه کن گردد. هیچ گاه وامدارهیچ دسته و گروهی هم نشد.

استاد کاتوزیان در همه مقاطع زندگی و عمر پر‌برکت خویش در برابر تمامی مشکلات و سختی‌ها و بی‌عدالتی‌های جریان زندگی با توکل و اعتقاد عملی و استعانت قلبی به باریتعالی استقامت پیشه کرد و از تهدیدها و تحدیدها نهراسید و از تضییقات و مرارت‌های روزگار فرصت ساخت و بهره‌های علمی فراوان برد و در ایام ناملایمت و عسرت بهترین آثار ماندگار حقوقی را به رشته تحریر در آورد.

استاد به لحاظ سال‌ها مطالعه و تحقیق، به مرحله مرجعیت علمی در ابعاد تخصصی دانش حقوق دست یافته بود. پیوسته بر آن بود که با استفاده از امهات حقوق سنتی و عرفی ایران و نظریات فقهی از گذشته تا به حال و با بهره‌گیری از سبک‌ها و تکنیک‌های نوین حقوقی دنیا بطور منظم با رویکرد اخلاقی و اندیشه‌های روشنگرانه عدالت طلبی، نسبت به تدوین و دسته بندی و نظم در نگارش قواعد و مقررات حقوقی خصوصا در رشته حقوق خصوصی به بهترین وجه اقدام کند. همین واقعیت و نیز شاخص و منبع بودن مجموع کتب و آثار حقوقی وی در امر تدریس و تحقیق در همه دانشکده‌ها و مراکزحقوقی کشور، و سمت استادی ایشان بر چند هزار فارغ التحصیل رشته حقوق و اساتید بسیار این رشته در سطح کشور، و تاثیرات فراوان افکار و اندیشه‌های حضرت استاد برنظام کنونی حقوق ایران، همگی سبب شده است که ایشان علاوه بر جایگاه پدر معنوی همه حقوق دانان کشور، به حق به عنوان بنیان گذار حقوق نوین ایران نامیده شود.

استاد در اعمال و رفتار حقوقی به رعایت اخلاق توجه داشت. به یاد داریم که در جریان برگزاری بیست و یکمین همایش اسکودا در آبان 1392 در جریان سخنرانی برای قضات دادگستری استان مرکزی، بر رعایت عدالت توسط دستگاه قضایی و ضرورت تغییر در نگرش و نوع رفتار با جامعه وکالت تاکید داشت و قضات را به صدور احکام مستدل و مستند و مبتنی بر عدالت و همچنین خوشرویی در برخورد با مراجعین و رفع نارضایتی‌ها توصیه می‌کرد و بیان می‌فرمود که مردم از دستگاه قضایی عدالت می‌خواهند بنابراین قضاوت ما باید همواره پناهگاه مردم باشند و در رفتارشان با مردم اخلاق و عدل و رافت را رعایت کنند و اعتماد را در جامعه و بین مردم به وجود آورند و پاکدامنی و درستی را در رفتار خویش تقویت کنند وهمگام با جامعه وکالت در کنار مقررات انتظامی منشور اخلاقی را تدوین نمایند و در برخورد با وکلا رفتار متناسب با وکالت را پیشه کنند و اصول اخلاقی را رعایت نمایند و از تقابل و برخوردهای غیرقانونی با وکلا پرهیز کرده و در رسیدگی به دعاوی و صدور احکام در کنار استفاده از قانون انصاف و عدالت را هم مورد نظر قرار دهند.

استاد ضمن ارشاد وکلا به تنظیم دادخواست‌ها و اینکه تنظیم دادخواست باید با تامل و دقت سامان داده شود و اینکه طوری تنظیم شود که راهنمای قاضی باشد، به وکلا نیز توصیه می‌فرمود: هر وکالتی را نباید پذیرفت و قبل از قبول وکالت باید با گوش دادن به سخنان و حرف‌های موکل او را نزد خویش محاکمه کرد که آیا موکل در دعوی مورد نظرش حقی دارد و خواسته اش حق است و سپس در صورت حق داشتن وکالت او را پذیرفت و این بیانگر آنست که وکیل باید صرفا از حق دفاع کرده و مدافع حق موکل در جریان دادرسی باشد. وکیل باید خود مقدم بر همگان از آنچه نارو است بپرهیزد.‏

استاد بیان می‌فرمود: به هنگام تحریر مطالب (طی‌طریقت سنگ فرش‌های حقوقی کشور) همیشه به پشت سر و عقبه علمی و نصایح و اندیشه‌های والای اساتید خویش برای اعتلای حقوق کشور می‌اندیشیدم. حال برما دانش آموخته گان حقوق است که با حق نفس کشیده و با حق زندگی کرده وروح حق جویی و عدالت خواهی را در وجود خویش پرورانده و به بسط مسیر حق خواهی و فریادرسی به هر ندای عدالت طلبی در بستر جامعه به جد و جهد بکوشیم و در مدرس درس و بحث و منصب قضاوت و حرفه وکالت برای اجرای انصاف و عدالت بیاندیشیم که به هنگام تدریس یا قضاوت و یا به وقت دفاع از حق در مقام وکالت چه مسئولیتی داریم و با عدم سازش و تسلیم ناپذیری در برابرهر باطلی از عظمت و حقانیت این ملت و مرز و بوم دفاع کنیم و همواره با مراقبت از هرحقی و حساسیت نسبت به هر تضییع حقی از نشستن غبار برچهره عدالت جلوگیری نمائیم.‏

آنان که با منش حق خواهی و عدالت جویی‌شان در قلب‌های حق جویان عالم جای دارند همواره نسبت به عدالت خواهان مهر می‌ورزند و اندیشه‌های ناب شان ستاره هدایت عقول حق طلبان می‌شود. پاکان و عالمان حق، همگی به ندای خدای عدالت که در کلام وحی فرموده: کل نفس ذائقه الموت ثم الینا ترجعون… لبیک گفتند و بسوی منزلگه عزت رخت بربستند و آنچه که از آنان بر لوح حقیقت برجای مانده برگ‌های زرین حق است و جریان عدالت و استمرار ندای عدالت طلبی که در شریان زندگی در جهان هستی جاری است. راهشان پر رهرو و خاطرات شان ماندگار و ارواحشان در اعلا علیین در جوار رحمت الهی شاد باد.‏

هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق

ثبت است بر جریده عالم دوام ما

* وکیل دادگستری کانون وکلای مرکز