نظریه های مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

20/11/1393 2902/93/7شماره 302 شماره پرونده 1622 ـ 16/9 ـ 93

سؤال

رسیـدگی به بزه موضوع مـاده 54 قانون حمـایت خانواده 1391 که مستلزم مجازات جزای نقدی درجه 8 است٬ با دادگاه خانواده است یا در اجرای ماده 9 قانون شورای حلاختلاف٬ با شورای مذکور است؟ بطور کلی جـرایم مندرج در قـانون حمایت خانـواده در دادگاه خانواده رسیدگی میشوند یا با توجه به مـیزان مجـازات٬ بـاید در دادگـاه جـزایی عـمومی یا شـورای حـلاختلاف رسیدگی شوند؟

24/9/1393 ـ 2305/93/7 شماره نظریه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

او ًلاـ رسیدگی به جرائم موضوع فصل هفتم قانون حمایت خانواده 1391 وفق عمـومات آییـن دادرسـی کیفـری و علـی­ الاصـول در دادگاه عمومی (کیفری) رسیدگی میشود٬ زیرا صلاحیت دادگاه خـانواده که امری استثنایی و مستلزم تفسیر به قدر متیقن است٬ منحصر به موارد 18گانه مذکور در ماده 4 قانون یادشده میباشد.

ثانیًا ـ چنانچه مرتکب جرائم موضوع ماده 54 قانون حمایت خانواده 1391 (خودداری از انجام تکالیف مربوط به حضانت وممانعت از ملاقات طفل)٬ مورد تعقیب کیفری قرار گیرد٬ با توجه به اینکه مجازات بزه مذکور با لحاظ ماده19 قانون مجازات اسلامی مصوب ٬1392 صرفًا جزای نقدی تا ده میلیون ریال میباشد و با انطباق این مجازات با بند «الف» ماده 9 قانون شوراهای حلاختلاف مصوب ٬1387 باید گفت که رسیدگی به جرائم فوقالذکر در صلاحیت شورای حل اختلاف است.

٭٭٭٭٭

303

شماره پرونده 1580 ـ 1/186 ـ 93

سؤال

در قانون جدید مجازات اسلامی آثار خاصی برای جرائم اقتصادی بار شده است؛ از جمله ممنوعیت تعلیق در موارد بیش از ده میلیون تومان بند ج ماده٬47 در حالی که جرم اقتصادی دقیقا در قانون تعریف نشده است و تنها مصادیقی از آن در تبصره ماده36 ذکر شده است با توجه به موارد مذکور خواهشمند است ارشاد فرمائید آیا عضویت در شرکت هرمی نیز از مصادیق جرائم اقتصادی مدنظر قانونگذار در بند ج ماده47 میباشد یا خیر؟ به عبارت دیگر٬ آیا جزای نقدی این بزه بعد از تحمل یک سوم از حبس بدل از جزای نقدی که وفق ماده29 قابل تعلیق است یا خیر؟

23/9/1393 ـ 2291/93/7 شماره نظریه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

طبق بند 1 ماده 36 قانون مجازات اسلامی 1392 «اخلال درنظام اقتصادی کشور» از جمله جرایم اقتصادی است و طبق بند ج ماده 47 قانون مذکور٬ صدور حکم و اجرای مجازات در اینگونه جرائم با موضوع جرم بیش از یکصد میلیون ریال قابل تعویق و تعلیق نیست. از طرفی عضویت در شرکتهای هرمی چنانچه منجر به معرفی و پیوستن اعضاء جدید شده باشد٬ چون جذب و توسعه زنجیره با شبکه انسانی که از شرایط مقرر در بند ز ماده یک قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی کشور است٬ محقق گردیده و در نتیجه مورد «این عضویت در شـرکت» از مصادیق جرم موضوع قانون اخیرالذکر و از جمله جرایم اقتصادی محسوب و مشمول مقررات بند ج ماده 47 قانون صدرالاشاره است و در فرض سؤال چنانچه موضوع جرم٬ کمتر از نصاب مقرر در قانون باشد و محکومین این بزه به لحاظ عجز از پرداخت جزای نقدی زندانی باشند٬ صدور حکم به تعلیق اجرای مجازات پس از تحمل یک سوم مجازات مقرر در حکم با رعایت سایر شرایط مقرر در ماده 46 قانون مجازات اسلامی 1392 بلامانع است.

٭٭٭٭٭

304

شماره پرونده 1584 ـ 1/186 ـ 93

سؤال

در پرونده هایی که محکوم علیه آن به علت تعدد جرم محکوم به تحمل بیش از یک فقره حبس گردیده و طبق ماده 134 قانون مجازات اسلامی 1392 باید یکی از مجازاتها (مجازات اشد) را تحمل نماید٬ چنانچه مجازات اشد محکوم علیه مشمول عفو قرار گیرد٬ آیا باید محکوم آزاد شود یا اینکه مجازات اشد بعدی در مورد وی به اجرا گذاشته شود؟

23/9/1393 ـ 2287/93/7 شماره نظریه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

عفو و آزادی مشروط از موارد اجرای مجازات است؛ کما این که مطابق تبصره 3 ماده 25 قانون مجازات اسلامی 1392 «در عفو اثر تبعی محکومیت پس از گذشت مدتهای فوق از زمان عفو یا اتمام آزادی مشروط رفع میشود....».

بنابراین در فرض سؤال درصورت شمول عفو نسبت به مجازات اشد٬ موجب قانونی جهت اجرای مجازات اشد بعدی وجود ندارد.

٭٭٭٭٭

305

شماره پرونده 1467 ـ 75 ـ 93

سؤال

شخصی منزلی را از اجاره میکند و در شروط ضمن عقد اجاره قید میشود که مادام که مستاجر در محل مورد اجاره حضور دارد٬ حق واگذاری این منزل به دیگری را تحت عنوان اجاره یا رهن یا هر عنوان دیگری ندارد. آیا در اثنای اجاره اگر مستاجر از این شرط تخلف و وجوه کلانی تحت عنوان وجه الرهانه و اجاره ماهیانه از ثالثی دریافت کند٬ عمل وی صرفًا واجد جنبه مدنی بوده و فاقد وصف کیفری است یا اینکه در این شرایط نوعی کلاهبرداری نموده است؟

19/9/1393 ـ 2282/93/7 شماره نظریه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

در فرض سؤال٬ صرف تخلف مستأجر از شرط عدم انتقال مورد اجاره به غیر٬ ولو اینکه وجوهی را نیز تحت عنوان قرض الحسنه یا ودیعه که مرسوم است از منتقلالیه دریافت کرده باشد٬ چنانچه در اثناء مدت اجاره باشد٬ فاقد وصف کیفری است. ولی چنانچه مستأجر پس از انقضاء مدت در اماکنی که مشمول قانون روابط موجر و مستأجر سال 56 نیست٬ مبادرت به انتقال منافع به غیر نموده باشد٬ از باب انتقال منافع ملک غیر٬ ممکن است با فرض احراز سوءنیت و همه ارکان بزه قابل تعقیب کیفری باشد.

306

شماره پرونده 1561 ـ 192 ـ 93

سؤال

رئیس محترم مجلس شورای اسلامی بدین شرح نظر داده اند: «نظر به اینکه مطابق ماده 6 قانون جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی و ایجاد قطعات مناسب فنی و اقتصادی٬ وزارت جهاد کشاورزی موظف است ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون با همکاری سازمان ثبت اسناد واملاک و سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور آئیننامه اجرایی این قانون را تهیه و پس از تصویب هیأت وزیران به مورد اجراء گذارد٬ لذا تصویبنامه هیأت وزیران از آن جهت که فاقد پیشنهاد سازمان ثبت اسناد و املاک و سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور میباشد مغایر قانون است». با وصف مذکور و نظر به اینکه تصویبنامه مورد اشاره تاکنون از سوی دیوان عدالت اداری ابطال نگردیده است٬ آیا اعلام مغایرت آن از سوی رئیس مجلس مانع اجرای آن میباشد یا خیر؟ ادارات ثبت اسناد و املاک در این خصوص چه تکلیفی دارند؟

19/9/1393 ـ 2277/93/7 شماره نظریه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

با توجه به ماده واحده قانون نحوه اجراء اصل هشتاد و پنجم و یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با مسئولیتهای رئیس مجلس شورای اسلامی مصوب 26/10/1368 و ماده واحده قانون الحاق پنج تبصره به قانون صدرالاشاره مصوب 8/12/1378 و ماده واحده قانون الحاق یک تبصره به قانون نحوه اجرای اصل 85 و 138 ...... مصوب ٬30/1/1388 چنانچه رئیس مجلس شورای اسلامی در اجرای صدر ماده واحده و تبصره 4 الحاقی ٬8/12/1378 تصویب نامههای مقامات مذکور در اصول هشتاد و پنج (85) و یکصدوسیهشتم (138) قانون اساسی را مغایر با متن و روح قوانین تشخیص دهد٬ نظر وی برای دولت معتبر و لازمالاتباع است و دیوان عدالت اداری نسبت به اینگونه موارد صلاحیت رسیدگی ندارد. چنانچه پس از اعلام ایراد به هیئت وزیران و انقضای یک هفته نسبت به اصلاح یا لغو آن اقدام نشود٬ حسب مورد تمام یا قسمتی از مصوبه مورد ایراد٬ ملغیالاثر خواهد بود و اجرای آن توجیه قانونی ندارد.

٭٭٭٭٭

307

شماره پرونده 1400 ـ 76 ـ 93

سؤال

با توجه به امکان اهداء اعضاء افراد در شرایط خاصی نظیر مرگ مغزی و لزوم اخذ رضایت اولیاء فرد در صورت اختلاف پدر و مادر یا فرزندان یا همسر فرد مذکور٬ نظر کدامیک جاری و معتبر خواهد بود؟

چنانچه در خصوص کالبد گشایی یا تدفین و محل دفن وی اختلاف حاصل آید تصمیم کدامیک ارجحیت خواهد داشت؟

18/9/1393 ـ 2243/93/7 شماره نظریه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

او ًلا باتوجه به صراحت ذیل ماده 7 آییننامه اجرائی ماده واحده قانون پیوند اعضاء بیماران فوت شده... مصوب 17/1/1379 مبنی براین که رضایت کلیه وراث جهت پیوند عضو متوفی یا کسی که دچار مرگ مغزی شده٬ لازم میباشد٬ بنابراین در فرض استعلام میبایست کلیه وراث قانونی جهت اهداء یا پیوند عضو فرد متوفی رضایت دهند٬ والاّ موضوع پیوند و اهداء عضو امکانپذیر نبوده و برخلاف مقررات میباشد. البته اگر شخص وصیت کرده باشد٬ موضوع تابع ماده 6 آییننامه یادشده خواهد بود.

ثانیًا درخصوص کالبد شکافی متوفی٬ در مواردی که دستور مقام قضائی برای تعیین علت فوت صورت میگیرد٬ موضوع منوط به رضایت اولیاء دم نمیباشد. اما در سایر موارد باید کلیه وراث رضایت خود را اعلام نمایند.

ثالثًا در مورد محل دفن درصورت اختلاف بین وراث٬ بدوًا میبایست به نحوی نامبردگان مصالحه وتوافق نمایند و جسد متوفی نباید بر روی زمین بماند و در اولین فرصت دفن شود تا موجب هتک حرمت جسد میت نشود. با این حال بهتر است باتوجه به جنبههای شرعی قضیه٬ دراین مورد براساس نظر مراجع محترم تقلید رفتار شود.

٭٭٭٭٭

308

شماره پرونده 1503 ـ 182 ـ 93

سؤال

اگر پدر و مادر طفلی با دریافت وجه نقد طفل خود را در اختیار فرد دیگری قرار دهند که آن فرد به عنوان فرزند خوانده از آن نگهداری نماید (خرید و فروش طفل) آیا این عمل٬ دارای عنوان مجرمانه میباشد یا خیر؟

18/9/1393 ـ 2240/93/7 شماره نظریه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

قانونگذار در ماده 3 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب ٬1381 هرنوع خرید و فروش و بهرهکشی و به کارگیری کودکان به منظور ارتکاب اعمال خلاف از قبیل .... را دارای وصف مجرمانه دانسته است. بدیهی است که درخصوص فرزندخواندگی میباید مطابق قوانین خاص خود رفتار گردد و لذا در فرض مطروحه که ناظر بر فروش فرزند به دیگری میباشد٬ با توجه به مراتب فوقالذکر جرم محسوب میگردد و خریدار و فروشنده طفل قابل تعقیب و مجازات هستند.

٭٭٭٭٭

309

شماره پرونده 980 ـ 76 ـ 93

سؤال

1 ـ منظور از اقارب درجه اول درتبصره ماده554 قانون مجازات اسلامی 1375 با توجه به اینکه ذکری از طبقات نشده چه کسانی است؟

2ـ منظور از قرابت نسبی تا درجه سوم در بند2 ماده18 قانون اجرای احکام مدنی چه کسانی است؟ با توجه به اینکه در این ماده نیز ذکری از طبقات نشده و فقط درجه بیان شده است.

18/9/1393 ـ 2238/93/7 شماره نظریه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

1ـ در تبصره ماده554 قانون مجازات اسلامی ٬1375 قانونگذار «برای اقارب درجه اّول» متهم که مرتکب جرائم موضوع متن این ماده و ماده 553 شده باشند٬ کیفیت خفیفتری در نظر گرفته است. در «تفسیر اقارب درجه اّول» ممکن است به نظر رسد مقصود از درجه اّول همان طبقه اّول است؛ در حالی که با تو ّجه به اینکه قانونگذار اصطلاحهای «طبقه» و«درجه» را در قانون مدنی تبیین نموده است٬ تفسیر لفظ «درجه» به «طبقه» در حالی که از نظر قانونگذار دو اصطلاح متفاوت میباشد٬ بر خلاف جعل اصطلاح قانونی توسط قانونگذار است. بنابراین باید اقارب درجه اّول از هر طبقه را داخل در آن دانست؛ به ویژه در مقام تردید در شمول حکم خفیف قانون جزا به اقارب درجه اّول طبقات د ّوم و سّوم٬ با تّوجه به اصل لزوم تفسیر قوانین جزایی به نفع متهم باید این اقارب را نیز مشمول آن دانست. بنابراین مقصود از اقارب درجه اّول در ماده یاد شده٬ اقارب در ّجه اّول از هر طبقه میباشد.

2ـ منحصر دانستن ممنوعیت مذکور در ماده18 قانون اجرای احکام مدنی طبق بند 2 این ماده به قرابت نسبی یا سببی درجه سّوم در طبقه اّول٬ این نتیجه را در پی خواهد داشت که مأمور اجرا در مورد بستگان نزدیکی چون برادر که در طبقه د ّوم است٬ ممنوع از قبول مأموریت نباشد و با عنایت به بند الف ماده91 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی٬ قانونگذار وجود قرابت نسبی یا سببی تا درّجه سوم از هر طبقه بین دادرس با یکی از اصحاب دعوی را از جهات امتناع دادرس از رسیدگی اعلام نموده است. بنابراین در فرض سؤال نیز اطلاق قرابت نسبی یا سببی تا درّجه سّوم را از هر طبقه باید مشمول بند 2 ماده18 قانون اجرای احکام مدنی دانست.

٭٭٭٭٭

310

شماره پرونده 1508 ـ 54 ـ 93

سؤال

تبصره 1 ماده 21 قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب سال1367 با اصلاحات و الحاقات بعدی آن مجازات اقربای درجه یک متهم را تا یک دهم مجازات متهم اصلی درنظر گرفته است. آیا محدودیت سقف مجازات مقرر شده ناظر بر مجازاتهای مقرر در ماده 21 یک پنجم تا یک دوم مجازات جرمی که متهم به ارتکاب آن را٬ فرار یا پناه داده است٬ میشود یا بر مجازاتهای حبس ابد و اعدام نیز شمول دارد؟

با توجه به اینکه مجازاتهای حبس ابد و اعدام فاقد سقف قابل تعیین است٬ از تبصره مذکور انصراف دارد یا خیر؟ چنانچه قائل بر شمول تبصره یاد شده بر مجازاتهای حبس ابد و اعدام باشیم نحوه و میزان مجازات در خصوص دو جرم مزبور چگونه است؟

17/9/1393 ـ 2231/93/7 شماره نظریه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

ماده21 قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب سال1367 با اصلاحات و الحاقات بعدی آن در خصوص تعیین مجازات افرادی است که مرتکب پناه دادن٬ فراری دادن و.... عالمانه و عامدانه متهم یا محکوم٬ به جرائم مواد مخدر میشوند و در تبصره یک آن٬ مقنن مجازات اقربای درجه یک متهم یا محکوم را تا سقف یک دهم مجازات متهم اصلی تعیین نموده است. عبارات این تبصره حکایت از آن دارد که شامل مواردی است که بزه ارتکابی توسط متهم اصلی٬ غیر از جرائمی باشد که مجازات آن اعدام یا حبس ابد است٬ زیرا اصو ًلا در مجازاتهای اعدام و حبس ابد تعیین میزان یک دهم آن امکان­ پذیر نیست و به همین دلیل در ذیل متن همین ماده٬ قانونگذار در مورد این دو مجازات مرتکب اصلی٬ مبادرت به تعیین مجازات معین برای پناهدهنده یا فراریدهنـده نموده است. بنابراین تبصره 1 ماده21 یاد شده ناظر به صدر این ماده است٬ نه ذیل آن.

٭٭٭٭٭

311

شماره پرونده 1359 ـ 100 ـ 93

سؤال

احترامًا با عنـایت به ماده 27 قانون نـظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب اسفند ماه 1374 که اشعار میدارد وزارتخانهها٬ مؤسسات دولتی٬ نهادها٬ نیروهای نظامی و انتظامی٬ شرکتهای دولتی و شهرداریها میتوانند در ارجاع امور کارشناسی با رعایت آئیننامه خاصی که به پیشنهاد مشترک وزارت مسکن و شهرسازی و وزارت دادگستری٬ به تصویب هیأت وزیران میرسد به جای کارشناسان رسمی دادگستری از مهندسان دارای پروانه اشتغال که بوسیله سازمان استان معرفی میشوند٬ استفاده نمایند٬ همچنین٬ آئین نامه اجرائی ماده 27 قانون یاد شده٬ لطفا ارائه طریق فرمائید که استفاده از عبارت «کارشناسان رسمی ماده 27 سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران» امکان پذیر است یا خیر؟

17/9/1393 ـ 2230/93/7 شماره نظریه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه

در ماده27 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان م ّصوب 1374 تصریح شده است که وزارتخانهها٬ مؤسسات دولتی و..... میتوانند به جای کارشناسان رسمی دادگستری از مهندسان دارای پروانه اشتغال که به وسیله سازمان استان معرفی میشوند٬ استفاده نمایند. بنابراین استفاده از مهندسان مزبور«به جای» کارشناسان رسمی دادگستری به معنای استفاده از ایشان «به عنوان» کارشناس رسمی دادگستری نمیباشد و همان گونه که برای مثال در تبصره ماده17 همان قانون سخن از معرفی کارشناس یا هیأت کارشناسی «خبره» شده است٬ لذا اطلاق کارشناس رسمی بر مهندسان موضوع ماده27 یاد شده٬ منطبق بر قانون به نظر نمیرسد.