ابلاغ در لغت به معنای رساندن نامه یا پیام آمده است و در اصطلاح حقوقی نیز می‌توان آن را به معنای مطلع ساختن مخاطب از مفاد ورقه قضایی طبق تشریفات قانونی تعریف کرد.
با توجه به مواد 302 و 306 قانون آیین دادرسی مدنی، می‌توان ابلاغ را به ابلاغ واقعی و اقدام قانونی تقسیم کرد. بر اساس ماده 302 قانون آیین دادرسی مدنی، «هیچ حکم یا قراری را نمی توان اجرا کرد؛ مگر اینکه به صورت حضوری یا به صورت دادنامه یا رونوشت گواهی‌شده آن به طرفین یا وکیل آنان ابلاغ شده باشد.
نحوه ابلاغ دادنامه و رونوشت آن برابر مقررات مربوط به ابلاغ دادخواست و سایر اوراق رسمی خواهد بود.تبصره ـ چنانچه رای دادگاه غیابی بوده و محکوم‌علیه مجهول‌المکان باشد، مفاد رای به وسیله آگهی در یکی از روزنامههای کثیرالانتشار مرکز یا محل با هزینه خواهان برای یک بار به محکوم‌علیه ابلاغ خواهد شد. تاریخ انتشار آگهی، تاریخ ابلاغ رای محسوب می‌شود.»
ماده 306 این قانون نیز می‌گوید: «مهلت واخواهی از احکام غیابی برای کسانی که مقیم کشورند، 20 روز و برای کسانی که خارج از کشور اقامت دارند، دو ماه از تاریخ ابلاغ واقعی خواهد بود؛ مگر اینکه معترض به حکم ثابت کند عدم اقدامه واخواهی در این مهلت به دلیل عذر موجه بوده است. دراین صورت باید دلایل موجه بودن عذر خود را ضمن دادخواست واخواهی به دادگاه صادرکننده رای اعلام کند. اگر دادگاه ادعا را موجه تشخیص داد، قرار قبول دادخواست واخواهی را صادر و اجرای حکم نیز متوقف می شود. جهات زیر عذر موجه محسوب می‌شود:
1 ـ مرضی که مانع از حرکت است.
2 ـ فوت یکی از والدین یا همسر یا اولاد.
3 ـ حوادث قهریه از قبیل سیل، زلزله و حریق که بر اثر آن تقدیم دادخواست واخواهی در مهلت مقرر ممکن نباشد.
4 ـ توقیف یا حبس بودن به نحوی که نتوان در مهلت مقرر دادخواست واخواهی تقدیم کرد
تبصره یک ـ چنانچه ابلاغ واقعی به شخص محکوم‌علیه میسر نباشد و ابلاغ قانونی به عمل آید، آن ابلاغ معتبر بوده و حکم غیابی پس از انقضای مهلت قانونی و قطعی شدن به موقع اجرای گذارده خواهد شد. در صورتی که حکم، ابلاغ واقعی نشده باشد و محکوم‌علیه مدعی عدم اطلاع از مفاد رای باشد، می‌تواند دادخواست واخواهی به دادگاه صادرکننده حکم غیابی تقدیم دارد. دادگاه بدوا خارج از نوبت در این مورد رسیدگی کرده و قرار رد یا قبول دادخواست را صادر می‌کند. قرار قبول دادخواست مانع اجرای حکم خواهد بود.
تبصره 2 - اجرای حکم غیابی منوط به معرفی ضامن معتبر یا اخذ تامین متناسب از محکوم‌له خواهد بود؛ مگر اینکه دادنامه یا اجراییه به محکوم‌علیه غایب ابلاغ واقعی شده و نامبرده در مهلت مقرر از تاریخ ابلاغ دادنامه واخواهی نکرده باشد.
تبصره 3 - تقدیم دادخواست خارج از مهلت یادشده بدون عذر موجه قابل رسیدگی در مرحله تجدیدنظر برابر مقررات مربوط به آن مرحله است.»
مدیر دفتر دادگاه، دادخواست را جهت صدور دستور مقتضی به دادگاه ارسال می‌کند تا وقت دادرسی تعیین شود. منشی دادگاه نیز پس از تعیین وقت، پرونده را به دفتر دادگاه می‌فرستد. دفتر دادگاه در اخطاری که در دو نسخه صادر می‌کند، وقت دادرسی، دادگاه و در صورت لزوم، شعبه‌ای را که دادرسی در آن انجام می‌شود، مشخص کرده و جهت ابلاغ به مأمور ابلاغ (یا واحد ابلاغ) می‌رساند.
اقسام ابلاغ
ابلاغ را می‌توان به دو دسته ابلاغ واقعی و قانونی تقسیم کرد:
ابلاغ واقعی
ورقه قضایی، طبق تشریفات قانونی به شخص مخاطب (در مورد اشخاص حقیقی) یا به شخصی که صلاحیت وصول ورقه را دارد (در مورد اشخاص حقوقی مثل شرکت‌ها) یا وکیل قانونی آنها تحویل داده شده و رسید دریافت و مراتب به دادگاه گزارش داده می‌شود. این ابلاغ می‌تواند در غیر محل اقامت صورت گیرد اما مخاطب می‌تواند از گرفتن ابلاغ خودداری کند که ابلاغ محسوب نمی‌شود.
ابلاغ قانونی
هرگاه مأمور ابلاغ نتواند اوراق را به شخص خوانده برساند، باید در نشانی تعیین‌شده به یکی از بستگان یا خادمان او که سن و وضعیت ظاهری او برای فهم اهمیت آن کافی است، ابلاغ کند. این ابلاغ حتماً باید در محل اقامت مخاطب باشد.
اگر ابلاغ به صورت واقعی انجام گیرد، اعتبار مطلق دارد و نمی‌توان آن را بی‌اعتبار تلقی کرد؛ مگر اینکه جعلی بودن آن ثابت شود.
مأموران ابلاغ
1- مأمورانی که کار آنها به طور مستقیم، مربوط به واحد قضایی است و معمولاً امر ابلاغ را در حوزه شهر تا مسافت معینی انجام می‌دهند.
2- مأمورانی که به صورت یکی از وظایف قانونی، ابلاغ را انجام می‌دهند. مانند مأموران انتظامی، بخشداری، رییس شورای روستا و ...
اعتبار ابلاغ
اگر وظیفه ابلاغ توسط اشخاص دیگری انجام شود یا مأمور، این وظیفه را به دیگری واگذار کند، ابلاغِ انجام‌شده معتبر نخواهد بود.
مأمور ابلاغ باید حداکثر ظرف 2 روز اوراق را به مخاطب تسلیم کند و در برگ دیگر اخطاریه رسید دریافت و در صورت امتناع خوانده از گرفتن اوراق، امتناع او را در برگ اخطاریه قید و آن را اعاده کند.
اگر طرف دعوا چند نفر باشند، تاریخ ابلاغ و در نتیجه مبدأ مهلت تجدیدنظرخواهی از روز ابلاغ به نفر آخر محسوب می‌شود. این حکم در مورد تعدد وکیل نیز وجود دارد.
موارد ابلاغ قانونی
ابلاغ قانونی در مواردی از قبیل ابلاغ با خودداری یا غیبت مخاطب یا بستگان، ابلاغ به اشخاص مقیم خارج از کشور و خودداری فرد از دریافت اوراق انجام می‌شود:
1- خودداری فرد از دریافت اوراق
در این صورت مأمور مراتب را در برگ ابلاغ‌نامه قید کرده و اوراق را به دفتر دادگاه عودت می‌دهد.
2- ابلاغ به فردی از بستگان مخاطب
اگر مأمور ابلاغ، مخاطب اوراق را در نشانی تعیین‌شده پیدا نکند، اوراق به یکی از بستگان یا خادمان موجود در محل تحویل داده می‌شود.
3- ابلاغ با خودداری یا غیبت مخاطب یا بستگان
در چنین مواردی، مأمورِ ابلاغ این موضوع را در نسخ اخطاریه قید کرده و نسخه دوم را به نشانی تعیین‌شده الصاق می‌کند.
ماده 70 قانون آیین دادرسی مدنی در این زمینه می‌گوید: «چنانچه خوانده یا هر یک از اشخاص یادشده در ماده قبل (بستگان یا خادمان او که سن و وضعیت ظاهری آنان برای تمیز اهمیت اوراق یادشده کافی باشد) در محل نباشند یا از گرفتن برگ‌های اخطاریه استنکاف کنند، مأمور ابلاغ این موضوع را در نسخ اخطاریه قید کرده و نسخه دوم را به نشانی تعیین‌شده الصاق می‌کند و برگ اول را با سایر اوراق دعوا عودت می‌دهد. در این صورت خوانده می‌تواند تا جلسه رسیدگی به دفتر دادگاه مراجعه و با دادن رسید، اوراق مربوط را دریافت کند.»
4- ابلاغ به اشخاص مقیم خارج از کشور
ابلاغ به اشخاص مقیم خارج از کشور، به وسیله مأموران کنسولی یا سیاسی ایران انجام می‌شود. در غیر این صورت، وزارت امور خارجه به هر طریق ممکن این وظیفه را انجام می‌دهد. بر اساس ماده 71 قانون آیین دادرسی مدنی، «ابلاغ دادخواست در خارج از کشور به وسیله مأموران کنسولی یا سیاسی ایران به عمل می‌آید. مأموران یادشده دادخواست و ضمایم آن را به وسیله مأموران سفارت یا به هر وسیله‌ای که امکان داشته باشد، برای خوانده می‌فرستند و مراتب را از طریق وزارت امور خارجه به اطلاع دادگاه می‌رسانند. در صورتی که در کشور محل اقامت خوانده، مأموران کنسولی یا سیاسی نباشند، این اقدام را وزارت امورخارجه به طریقی که مقتضی بداند، انجام می‌دهد.»
5- ابلاغ به خواندگان غیر محصور
در دعاوی راجع به اهالی معین اعم از روستا، شهر یا بخشی از کلانشهرها علاوه بر یک نوبت آگهی در یکی از روزنامههای کثیرالانتشار، یک نسخه از دادخواست به شخص یا اشخاصی که خواهان آنها را معارض خود معرفی می‌کند، ابلاغ می‌شود.
6- ابلاغ به ادارات دولتی وعمومی
در این صورت اوراق اخطاریه به رییس دفتر یا قائم‌مقام او ابلاغ می‌شود.
7- ابلاغ به اشخاص حقوقی (غیر دولتی)
دادخواست و ضمایم آن به مدیر یا قائم‌مقام یا دارنده حق امضا ودر غیر این صورت به مسئول دفتر مؤسسه ابلاغ خواهد شد.
8- ابلاغ خارج از حوزه دادگاه
اگر خوانده در حوزه دادگاه دیگری باشد، ابلاغ توسط دفتر دادگاه به هر وسیله ممکن صورت می‌گیرد و اگر در محل اقامت خوانده، دادگاهی نباشد، ابلاغ توسط مأموران انتظامی یا بخشداری یا شورای اسلامی محل یا پست انجام می‌شود.
9- ابلاغ با مجهول بودن آدرس خوانده
اگر نشانی خوانده مجهول باشد بنا به درخواست خواهان و به دستور دادگاه، مفاد دادخواست یک بار در یکی از روزنامههای کثیرالانتشار آگهی می‌شود. تاریخ انتشار آگهی تا جلسه رسیدگی نباید کمتر از یک ماه باشد. اگر نشانی داده‌شده توسط خواهان اشتباه باشد، اوراق به خواهان اعاده می‌شود تا او در مدت قانونی 10 روز نشانی خوانده را اصلاح کند. در غیر این صورت قرار رد دادخواست توسط مدیر دفتر صادر می‌شود؛ مگر اینکه خواهان، خواستار ابلاغ دادخواست به وسیله نشر آگهی شود.ac |